Drie nieuwe publicaties om het Belgische debat over de pensioenen te voeden

De Academische Raad voor het pensioenbeleid en individuele leden van de Raad publiceren niet minder dan drie teksten met uitleg over wat een pensioenstelsel gebaseerd op punten betekent, en over de onderliggende ideeën.

1) Op de website van de Academische Raad (www.academischeraadpensioenen.be) staan 25 vragen die vaak gesteld worden over het puntenstelsel dat in 2014 voorgesteld werd door de Commissie Pensioenhervorming 2020-2040, en antwoorden daarop. De Academische Raad hoopt dat met de hulp van deze ‘Vaak gestelde vragen’ het debat gevoed wordt en een reeks van misverstanden uit de weg kunnen geruimd worden.

2) Bea Cantillon (UA) en Erik Schokkaert (KULeuven) publiceren een CSB-bericht, ‘De hervorming van het pensioensysteem: terug naar de principes’, waarin ze de discussie terug voeren naar de kern van de kwestie: welk pensioenstelsel wensen we, en welke solidariteit moet daarin spelen? De tekst is beschikbaar via http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be/index.php?q=node/6341

3) Pierre Devolder (UCL) en Jean Hindriks (UCL) publiceren een (Franstalig) artikel in het tijdschrift Regards Économiques (http://www.regards-economiques.be). In enkele pagina’s schetsen ze vijf principes die moeten zorgen voor een rechtvaardig pensioenstelsel.

België en Nederland: Kleine welvaartsstaten in Europa

Download fulltext
300

v i e r n d t g s p a c f l z belgië en nederland: kleine welvaartsstaten in europa frank vandenbroucke Deze publicatie kwam tot stand door de steun van FRANS BAERT & VENNOTEN ADVOCATENASSOCIATIE Koning Albertlaan 128 – 9000 GENT 09/222 94 31 – www fransbaert be BELGIË EN Nederland: Europa De Pacificatielezingen vzw organiseert prestigieuze lezingen die rijke erfenis Pacificatie Gent (1576) levend houden Lieven Decaluwe Gent; Lia Voermans Zundert; Stefaan D’haeze Aloys Tijdink Haaren; Miet Bosschere Oegstgeest; Jan Winter Wim Vanbiervliet Pinte; Hubert Saedeleer Sint-Martens-Latem; Rolf Klinkhamer Breda pacificatielezingen org Zetel: Kasteellaan 72 België heeft sinds 2017 een structurele samenwerking met Nederlandse Taalunie / Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren Algemene Afvaardiging Vlaamse Regering Nederland ambassade het Koninkrijk der Nederlanden vierendertigste lezing werd gehouden op 11 november © Frank Vandenbroucke publicaties frankvandenbroucke uva nl Niets deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd middel druk fotokopie microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming uitgever auteur Hoogleraar aan Universiteit Amsterdam1 In publieke debat over onze sociaaleconomische toekomst zijn verwijzingen naar globalisering digitalisering europeanisering schering inslag indruk bestaat dat we speelbal wereldwijde krachten niet alleen verantwoordelijk voor groeiende ongelijkheid maar beleidsmarges individuele landen aanzienlijk beperken: sturen ondergaan onvermijdelijke Een nuchtere blik sociale prestaties spreekt pessimistische beeld tegen gaat om twee uitermate afhankelijk internationale handel: je zou verwachten nog meer anderen impact Dat blijkt We zien ongelijkheden minder heel wat Al bij al houdt middenklasse als definieert mensen inko- men bijzonder laag hoog is vergelijking doorsnee relatief goed Lage Landen En vooral ma- ken geen eenheidsworst ons bestel blijft zeer verschillend zo zelfs moeilijk vaststelling nieuw: verleden geopperd staten sterk aanpassingsvermogen beschikken precies omdat ze hun schaal combineren intens overleg tussen actoren Betrokkenheid werk- gevers vakbonden beleid bevordert goede uitvoering beleid; er bereidheid samen te leren uit ervaringen kan basis vormen flexibel ‘Poldermodel’ vaak geroemd voorbeeld uitstek kwaliteiten wijs ik verschillen gemeenschappelijke tendensen kunnen daaruit Ik illustreer dit één thema voorbije weken aandacht was België: evolutie armoede Dit leidt bredere vraag Belgische groeimodel rol daarin Sociaal moet gekoesterd troef licht europeanisering; tegelijkertijd mogen blind zwakheden bedreigin- ë ne : k w lv ta eu o 5 gen put onderwerp vormt opstap tweede deel mijn betoog: visie hebben positie Europese Unie politiek binnenlandse raakvlakken wel denken Kleine succesvol ‘klein’ Unie: defensieve koers ten aanzien veilige termijn riskante nederland Tijdens opnieuw commotie armoedecijfers begint iets ritueels krijgen biedt uitzicht stemt moedeloos Kunnen beter willen doen? op- zicht nuttig Bruto Binnenlands Product (BBP) per hoofd bevolking hoger beschikbare inkomen waar gezin beschikt vergelijkbaar 2 verhouding BBP liggen ‘netto’ uitgaven 3 Als cijfers echter twijfel Om illustreren gebruik maatstaven waarvoor vergelijkbare heb gebaseerd enquête inkomens levensomstandigheden Europeanen zgn SILC-enquête (Sta- tistics on Income and Living Conditions) doe enige schroom overheid eigen veel gedetailleerder preciezer oplevert; helaas gezegd Maar positieve reden dus overtuiging: statistische apparaat opgezet uitdrukkelijke bedoeling elkaar zouden weinig doen eerste maatstaf individu risico loopt wanneer haar gezinsinkomen lager 60% gezinsin- komen land staat centraal vergelijkingen wordt meest geciteerd Eigenlijk meet hij onder- kant inkomensverdeling veeleer absolute betekenis on- gelijkheid uitgangspunt volgt gemotiveerd: wie medeburgers uitgesloten normale leven zeker zich ander bijkomend probleem voordoet zoals ziekte onvoorziene grote focus ligt relatieve oorzaak uitsluiting eerder tekort armoedegrens Volgens doet beter: 6 enquêtes laten toe 12 jaar vergelijken (van 2004 2015): perio- schommelde armoedecijfer rond 15% bevolking; lag onder 11% begin periode toegenomen einde bijna 13% 4 opsplitst jonger 60 ouder complexer Voor ouderen traditioneel Belgische; terwijl stelselmatig daalt neemt jaren althans volgens cij- fers jongere bevolkingsdeel verschil groot; zowel Ne- derland zekere opwaartse trend legt waarom globale cijfer (over hele jong oud) voorsprong beschouwde toch kleiner Nog an- ders verschuiven armoederisico’s jongeren alhoewel steeds zijn; nemen beide groepen data (licht) beleidsdebat armoedemaatstaf haast ge- bruikt Men werkt mee beweegt door- snee Nederlanders zelf betere beetje eigenzinnig graag leiden statistiek derlandse experten wijzen terecht misleidend ongelijkheidsmaatstaf geeft immers enkel signaal iederéén gelijke mate koopkracht verliest diegenen onderaan inkomensladder zitten groter ongewijzigd krimp wint vorm vooruitgang inhoudt zit veranderen inkomensverhoudingen Wanneer arme vergelijkt beperkingen zelfde welvaartspeil vind dergelijke wèl zinvol naast leggen gesteld wor- den: verdeelt welvaart best? (SILC) levert overigens tekorten ervaren Mensen lijst- voorgelegd negen vragen: (1) tijdig betalingen verrich- (2) week vakantie (3) dagen vlees vis gelijk- 7 waardige proteïnerijke maaltijd eten (4) onverwachte (5) telefoon aanschaffen (6) kleurentelevisie (7) wasmachine (8) wagen (9) woning degelijk verwarmen Wie minstens drie vragen negatief antwoord beschouwd iemand ‘materieel tekort’ (in jargon omschreven ‘materiële deprivatie’) aantal antwoorden 12%; lager: 7% Opvallend deprivatie’ voorkomt 65plussers hangt levenscyclus: oudere wonen jonge huis misschien leninglasten gemakkelijker vermogen aanspreken hoge … Of getroffen materiële af inkomens- vermogensverdeling prijs toegankelijkheid gezondheidszorg dienstverlening nutsvoorzieningen onderwijs Euro- pese ruw geven inkomensarmoede resultaat boeken zwakste samenleving twijfel: conclusie: kijken uiteenlopende inkomensarmoedecijfers genuanceerd samenhangt woningbezit factoren groep merkelijk slechter zoom daarom situatie Wat betreft zal hier kort pensioenstelsel problemen importeren want lange geschiede- nis pensioenen werknemers moeten maken hervorming bestaande omslagstelsel constructief uiteindelijke doelstelling grondige pensioenhervorming komt grond gekeerd bedreiging overlegmodel werk beperken interessant inzicht Binnen bevolkingsgroep peilt 8 economische activiteit volwassenen fijnmazige manier Zo ondervraagde (jonger jaar) indelen vijf waarin ‘zeer veel’ ‘veel’ ‘middelmatig’ ‘weinig’ weinig’ waren voorafging financiële armoederisico binnen elk apart bestuderen Je bovendien onderscheid tus- sen huishoudens kinderen Hier duiken markante vat volgende paragrafen méér categorie ‘de werk’; vindt werk’ vaker waarvan volwassen leden (maar veel’) anders verdeling sterker gepolariseerd kijkt gezinnen inzake uitge- sproken ongetwijfeld feit véél aanneemt deeltijdwerk Deeltijdwerk name verdelingspatroon betaalde arbeid gezinnen: duidelijk gepo- lariseerd stuk armoe- derisico Gezinnen lopen erg pak uitkeringen bescherming gezin- nen lijkt effectief Bijlage 1 hand relatie werkzaamheid Hoger schreef wraakroepend hoe eenvoudig statistisch vinger wonde leggen: verklaring Belgisch-Nederlandse situeert volledig ‘huishoudens zijn’ waar- 9 Met huishou- dens zwakke band arbeidsmarkt verrassend: weten niveau bijstand beduidend groter: laatste ouders hoofdbrok beneden arbeidsmarktprobleem voornamelijk Wallonië Brussel Vlaanderen verklaart vermoedelijk aandeel ‘ernstig materieel zover we- enkele geleden lage Neder- landse percentage Brusselse Waalse percentages zelfgenoegzaamheid kloof staan zwak vergeleken vaststellingen daarover groot benadering waarbij gezondheid opleiding huisvesting niet-materiële leert kansarmoede jongste toeneemt 10 droevige tellen werkende vol- wassenen deels beperkte kansen laaggeschoolden ar- beidsmarkt Ook daar kenmerkend landen: job dikwijls deeltijdse jobs logisch zoomen arbeidsmarkt: arbeidsmarktmodel overnemen? nederlandse bewegend doel Poldermodel naam faam danken omslag voltrokken ’80 ’90 spectaculaire daling werkloosheid toename werkgelegenheid Onderhandelingen coördinatie consensusvorming cruciale traditie ‘grote hervormingen’; verhaal altijd stappen wil zeggen conflicten noch her- vormingen sociaal geordend vooropgezet plan verliepen: overdreven idyllisch kern succes volgehouden loonmatiging Akkoord Wassenaar 1982 Loonmatiging leidde mercantiel kent uitvoerbedrijven geslaagd gemiddelde uitvoerprijzen midden bouwde ongezien handelsoverschot minimumlonen wer- den gematigd lonen: daalde reële officiële 25% loonongelijkheid nam loonaandeel nationaal vele ondersteund forse tweeverdieners; vrouwen gingen deeltijdarbeid Op bleef inkomensongelijkheid na belangrijke stijging daardoor beperkt Vandaag verschilt omvang flexibele arbeidsmarkten Noordwest-Europa Flexibiliteit belangrijk partners manifesteerden uitdrukkelijk: Flexakkoord 1996 legde 1999 werking getreden Wet Zekerheid idee zittend (vast) personeel flexibiliteit zekerheid enorme vlucht akkoord 2013 stelden ‘doorgeschoten’ ongeveer arbeidsverbintenis (tegen vier 1996) variërend tijdelijke contracten oproepcontracten uitzend- werkers werkenden vaste dienst uren verbreden alle 15 74 meetellen uur werken ging 2014 38 5% totale werkzame beroepsbevolking 13 Onder valt zelfstan- dige ondernemers meerderheid actief zelfstandige (zzp’ers) Europees verband behoort koplopers groei zzp’ers omvangrijk segment laagbetaalde Dergelijk seg- ment creëren gedurende doelbewust beleid: verlaging oefenden regeringen ‘90 laagste loonschalen cao’s verminderen waardoor cao-lonen nu dichter vroeger Eurostat werkte 18 bedrijven werknemers) loon derden ‘laag’ wordt; 4% 30 jaar: 47% loon; Minimumlonen 23 lig- ou- Zelfs verhoging jeugdminimumlonen recent beslist vlak uitzonderlijk (vanaf 2018 vanaf leeftijd 21 minimumloon gelden 18- 19- 20-jarigen 50 80% liggen) 2015 18-jarigen 14 verbazend werkzaamheidsgraad studenten bijklussen steevast ‘werkende armen’: gevallen uitgeoefend huishouden be- ter model neveneffecten heeft; dadelijk Moet overnemen evenaren rela- tieve inkomensarmoede? objectief verschillende realiteiten arbeidsmarktbeleid moving target enig houvast armoedevergelijking schikken enquêtegegevens toelaten inkomensarmoe- berekenen 1994-2000 (ECHP European Community Household Panel) Gedurende (gemiddeld 14%); uitgesproken 24%) Opmerkelijk Belgi- sche niet-ouderen evolueerden kwaliteit betwist vandaag gunstig uitvalt viel 20 weinige mis- schien gunstiger Structurele oorzaken zichtbaar 199215 niemand voordeel loop Tegelijkertijd veronderstellen inkomensbescherming toen duidelijk: analyse typegezinnen uitgevoerd Sarah Marchal (met ‘bijstand’ verder tekst pakket uitke- ringen bedoeld leeft rekening belastingstelsel; land) 16 Daar hoort meteen kanttekening bij: geworden hoogte achteruit armoedelijn hanteren uitvoerig grafieken gezegd: deed reeds helft èn zette genereus werden redenen ECHP-cijfers toenam ondanks successen zaten kiemen grotere ac- tieven verlagen loonspanning hogere lonen praktijk waarop gecombineerd zat enerzijds ‘her- verdelend’ effect combinatie voltijdse jobs; tegelij- kertijd groeiden tweeverdieners gemiddeld eenverdieners tenminste gemeten Gini-coëfficiënten oppervlakte Wiemer Salverda toespitst ver- houding ziet 17 bepaald ogenblik speelt plafond-effect: bodem bereikt ’90: sindsdien gevoelig conjunc- tuur structureel dalen gelijkaardig patroon ontwikkeling armoedecijfers: stelsel- matig vertrekt daarbij uitgangspositie beweging dezelfde richting grafisch Toenemende hoogste nevenef- fect toenemende gebaseerde groei- stip laaggeschoolde volwaardig nodig ondersteunen concurreert extra voorzien: zet maatschappelijke zzp-statuut terugvalpositie gebrek verzekerd bouwt onvol- doende pensioen Cok Vrooman bracht kaart 35 verandering zekerheden afgebouwd: ‘meedoen onzekerheid’ treft sommige zwaarder Tenslotte maatschappelijk keuze vanuit oogpunt studiekeuze studierendement: ben koele minnaar econoom Lex Borghans mijns inziens te- recht vraagtekens geplaatst; zie bewegen 19 uiteindelijk werkgelegenheidssucces samen- leving blijkbaar verontrust 2000 mensstijging zorgde ervoor zin (d wordt) 1994 2007; daarna steeg omwille gecombineerde algemene koopkrachtverlies onderkant ontstaat vliegwieleffect bestel: delen risico’s belang vermindert klassieke beschermingsmechanismen cao-schalen mechanismen arsenaal toeslagen belangrijker minimale minimumlonen; tweeverdie- nerschap norm bepaalt logica botst limieten: erosie traditionele standaarden gro- tere Ondanks blijvend cao-overleg greep dynamiek verloren (17 getuigt Klara Boonstra meent aanpakken misstanden mogelijk dwingend overheidsingrijpen; kom terug gezichten: welkom bron onzekerheid besef geconfronteerd kiezen Rutte II voerde Werk mede geïnspireerd III kondigt diverse maatregelen waarmee evenwicht gezocht ‘zekerheid’ ‘flexibiliteit’ voldoende krachtig durf Ze breed gedeelde beidsmarktflexibiliteit vlakken ver grondigere bezinning onderliggende groeimo- del Vorig interessante bundel opstellen gepubliceerd legitimiteit 21ste eeuw Maarten Keune concludeert capa- citeit pas ontwikkelingen economie serieuze vernieuwing storyline internationaal concurrerend bedrijfsleven gestimuleerd recept functionerende voldoet aldus citeer verder: “[Er is] stimuleren consumptie terugdraaien private schulden kwetsbaarheid schokken systeem overheidsbeleid organisa- tieniveau prioriteit gegeven verhogen baankwaliteit productiviteit innovatie werkgeversorganisaties gezamenlijke spelen zo’n oriëntatie Hiervoor vereiste vertrouwen hen (…) weer versterken ruimte gezamenlijk upgrading duidelijkheid scheppen bijvoorbeeld wetgeving vast gepast minimumtarieven arbeidsrelaties accep- tabel etc [V]oor corporatisme krachtige ”22 lees ‘voor nodig’ denk natuurlijk drama pensioendebat beiden mankeren: cor- poratisme heldere bakens uitzet korte uitweiden betoog horizon uitbreiden nadenken voert Keuzes toeKomst: europees lessen trekken ervaring uitgangsposities trends toont financieel beschermen Niet toeval- lig activering agenda Over ‘tegenprestatie’ zelfredzaamheid zèlf gevoerd woord zegd Interessant gebeurt uitdrukkelijk gedecentraliseerd kader gemeenten (die grootschaliger bestuurskracht gemeenten) decentralisering doorgevoerd actieve regio’s stilte groeiend onderdeel facto gede- centraliseerd gemeentebesturen Die stille gewicht leefloon (de bijstand) nieuwe gedecentraliseerde landschap gemaakt termen armoedebestrijding integratie ingebed netwerken eigenlijk lagere loonkost laag- geschoolde geraken ‘door schieten’ Nederland? Is netto inkomenspositie geschoold verricht tasten? open wense- lijk financiering ambitieuze tax shift gezien Complementair markt rijst vraag: geïnvesteerd duurzame arbeidsplaatsen (sociale plaatsen verwante initiatieven) reguliere beidsmarkt: motto ‘doorstromen’ naïef verketterd opdracht zorgen stabiliteit: macro-economische stabiliteit hangen samen: verliezen cre- eert schokdemper ‘automatische stabilisator’ economen verhouden Muntunie 24 Geduren- beleidsdiscours klemtoon gelegd Werkgelegenheidsstrategie 1997 gelanceerd stond lidstaten arbeidsmark- hadden konden samengaan ontwikkelen vaardigheden Lidstaten kregen horen moesten decentraliseren waait wind Commissie: nood automatische stabilisatoren herverzekering nationale werkloosheidsverzekeringen eurozone; Duitse stijgen; geco- ordineerd loonoverleg (eerder loutere decentralisatie); fatsoenlijke adequate werkloosheidsverzekering iedere Europeaan toegang zekerheid…25 Kan afzijdig blijven debat? juli publiceerde Adviesraad Inter- Vraagstukken (AIV) belangrijkste Haagse adviseur buitenlands rapport verdieping versterking Mun- tunie AIV veroorloven zijlijn Frankrijk Duitsland hervormingsvoorstellen Eurozone voorstellen begrotingsbuffer EU-belasting verhoogde afdracht mogelijkheid zamenlijk lenen afwijzen aanvaarden voorstel- len overwogen voorgaat mits zuidelijke orde brengen uitruil maken: “Ter dersteuning hervormingen eurolanden dient stimulerende opzetten investeringsprogramma’s aanjagen loonontwikkeling langer achter arbeidspro- ductiviteit ”26 sluit mooi collega’s pleiten regeerakkoord merkwaardig haaks advies regeer- erkent “het gemeenschappelijk financieren EU-lidstaten ongewenst EU schuldengemeenschap Leidend ka- binet verdere transferunie gezet invoeren (vormen van) Eurobonds ” kabinet voorstander stabilisatiemechanisme (fiscal capacity) EMU-niveau gevolgen vangen Kortom stelt principieel terughoudend verrassend deur specifieke oplossingen ontwikkeld Daarmee maakt creatieve onderhandelingen traden Benelux-landen bruggenbouwers gegaan Nochtans Belgen geplaatst spelen: meestal begrip Fransen grijpen Duitsers Eerder proactieve correct inschatten vraagstukken vraagstuk- thuishoren breder 27 bekennen soms enigs- zins verbijsterd public intellectuals linkerzijde omgaan Ewald Engelen beschreef Groene Amsterdammer “nieuwe coup” “praatclub oud-politici lakeien midden- partijen geselecteerd eurofilie” “meer neoliberale hervormin- gen” “Europese belastingen” Noord Zuid “simpelweg groot” afkomen zuiden muntunie gewoon levensvatbaar 28 Bij uitzichtloosheid diep zuchten verdient bepaalde rech- terzijde gelukkig geluiden Commissie begrijpelijk: baant geleidelijk weg eenzijdig paradigma besparingen competitiviteit Ter oordeel zorg- vuldiger Ten gronde verzekeringsmechanismen schokbestendige veronderstelt convergentie domeinen creëert vei- lige diversiteit toelaat ieders belang: competitieve lidstaat schokdempers keer leren: defensief Hervormingen hard opdat lid- dienen kerntaak bijlage 1: werKintensiteit huishouden: breng bevolking: stijgt tijdens zwakkere Grafiek 0 59 ingedeeld groepen: ● werkintensiteit’: (meer 85% theoretische onafgebroken voltijds zijn); ‘hoge 55% 85%); ‘middelmatige volwas- senen middelmatig (tussen 45% 55%); ‘lage 20% 45%); (niet 20%) Veronderstel alleenstaande maanden halftijds gewerkt werkloos was: werkintensiteit bedraagt aangegeven gezins- armoedegrens: ‘armoederisico’ verticale as grafiek ononderbroken zwarte lijn 2004-2005-2006 was; 54% stippellijn 2011-2012-2013-2014: ongewij- zigd 5%; grijze lijnen weer: BRON: SILC 2005-2015; berekeningen personen afhankelijke werkintensiteit’ groter; toevoegen vergelijkin- voorzichtigheid gehanteerd steekproeven notie ‘afhankelijke kinderen’ beïnvloed omgaat thuis verdienen precieze structuur invloed daarvan onderzoek 2: inKomensbescherming geëvolueerd 1992 vergelijk ba- sis (CSB) bekijken koop- kracht types om: kinderen; koppel telkens situaties mini- mumloon: met: minimumloon; partner verge- leken netto-inkomen waarover omvat (ook kinderbijslag geniet) belastingheffing: netto- besteedbare gelijk netto-be- steedbare 2001 vergelij- king 1992-2001 MIPI-databank Centrum Beleid Antwerpen; 2001-2015 OESO-data- bank methode OESO helemaal gebruikt CSB: reeksen tonen Samen perspectief type-gezinnen oorspronkelijk Natascha Van Mechelen (A new kid town? Active inclusion elements minimum income schemes Social Policy Administration 51(1) 171-194) geactualiseerd bodembescherming algemeen 22 (en armoedegrens); achteruitgang Vervolgens volgde inkomens; alleenstaanden verbeterd (dit type-gezin bent) verhinderd toegeno- aangetoond alles benadrukt meten: 25 26 29 noten dank Ive Marx Tom Bevers Monika Sie Bea Cantillon inspirerende discussies kritische bedenkingen mediane gestandaardiseerde opgemaakt ESSPROS gegevens schommelen bruto 30% ‘net social protection expenditures’ verza- meld vollediger beeld: zij voordelen aannemen fiscale tegemoetkomingen belastingen betaald uitkeringen: lagen 28% BNP (voor 2015) voorlopig; stijgende tendens C Vroman J M Wildeboer Schut ‘Het karige bestaan: kwart Nederland’ in: TPEDigitaal jaargang 7(1) pp 27-50 resp 6% 3%; 9%; 64 2% slechtere slaat F compromis maatschap- pelijk contract Samenleving Politiek Jaargang januari 25-27 ‘voltijds arbeidsinzet 100%; betekent 100% ligt; ‘huishoudwerkloosheid’ V Corluy Huishoudens Leuvense Economische Standpunten 2015/149 Faculteit Bedrijfswetenschappen-CES KULeuven verwijs ‘kansarmoede-index’ agentschap Kind Gezin Zie beschrijving veranderingen uitvoeringsorganisatie verant- woordelijkheidsverdeling 1980 behalve voorspelbaar verliepen) N Gestel P Beer Meer hervormingsmoeras verzorgingsstaat Veranderingen organisatie zeker- heid Amsterdam: Amsterdam University Press 2009 Gegevens W St The- wissen How has the middle fared Netherlands? A tale stagnation popu- lation shifts Brian Nolan (red ) Inequality Inclusive Growth Rich Countries: Sha- red Challenges Contrasting Fortunes Oxford: Oxford verschijnen Kremer R Went Knottereus moderne Den Haag Wetenschappelijke Raad Regeringsbeleid aparte regelingen gaan doctoraat Meche- len: S ‘A schemes’ 171-194 schrijft veranderingen: topinkomens; uitkeringen; deren aanvullend deciel verdwijnen; middeninkomens gevolg arbeidsinkomens tweever- dieners sneller groeien WRR-rapport besluit bijdragen mensongelijkheid uitgebreide toenam; vermogensongelijkheid even- eens oploopt Er analyses substantiële tegengestelde meningen besluiten besteedbaar 2012 maat- staven Gini- Theil-coëfficiënt; sterke vanwege verschuiving lage-middeninkomens in- komens duidt toenemend armoedeprobleem scherpere contrasten top Zie: Bovens E Schrijvers Hoe ongelijk verkenning Haag: Weten- schappelijke hoofdstuk ‘The Netherlands: Polder Model Behind Curve with Re- gard to Growing Inequality?’ D Vaughan-Whitehead Inequalities World Work: What Role for Industrial Relations Dialogue? Ge- 32 neva: International Labour Office (te 2017) Hoofdstuk 265-303 ‘Op rozen zwart zaad Twee de- cennia inkomensongelijkheid’ Mens& Maatschappij Vol 90 No 343-378 ‘Institutionele opdeling ongenoegen derlanders’ 2016 10(3) 49-73 parallellisme recente parallel net Lancker illustreert inkomensgroei forser http://www ivorentoren be/2017/08/07/dertig-jaar-inkomensverdeling-in-belgie/ oratie L 2006 inbreng studiefinanciering (http://onderwijseconomie org/?q=slim_bezuinigen) vermelde artikel Kl ‘De arbeidswet- geving’ mirakel? poldermodel eenentwintigste 197-223 eenentwintig- ste discussie zie: Wilde B Bie 40 OCMW Leuven: Acco trade-off Grauwe Y Ji ‘Booms Busts Governance Eurozone’ Barnard G Baere Union after Crisis Cambridge: Cambridge 160-191 hierbij discussienota ‘reflection paper’) m b Pijler Sociale Rechten merkwaardige illustratie paper Buti Turrini Overcoming wage inertia (http://voxeu org/article/overcoming-eurozone-wa- ge-inertia) bespreking samenhang paradigm eventueel ontstaan Struc- tural convergence versus systems competition: limits diversity labour market policies Economicand Monetary ECFIN discussion 065 Commis- 33 sion Directorate-General Economic Financial Affairs Brussels July Internationale stormbestendig? EMU 105 onafhankelijk adviesor- voorzitterschap oud-CDA-leider minister secretaris-generaal Navo Jaap Hoop Scheffer raad 1998 wet ingesteld adviseert regering parlement buitenlandbeleid gespeeld tacheringsrichtlijn beslag krijgt overwegend ‘Een coup’ augustus reactie Coen Teulings NRC ‘gewoon raad’ gaf verademing 34 1981 Albert H VAN DEN HEUVEL │Het ideologieloze tijdperk Dirk DOLMAN pacificatie 1983 Edward SCHILLEBEECKX│Vrede gerechtigheid 1984 Kees MIDDELHOFF│Wortels misverstaan 1985 Johannes BRIELS│De Zuidnederlandse immigratie omstreeks 1572-1630: vergeten bladzijde geschiedenis 1986 Hella HAASSE│De Platte Vlak: Kanttekeningen gemeen litteratuur 1987 Han ENTZINGER│Immigratie pluralisme 1988 Fons RADEMAKERS Roland Verhavert│De film 1989 HOET│De kunst waarde morgen 1990 MOURIK│Culturele coëxistentie Europa: noodzaak 1991 Geert VANISTENDAEL│En Greetje BERGH│Tussen handhaven verdwijnen: Nederlands eenwordend 1995 Cees FASSEUR│Verbittering verzoening: koloniale nalatenschap Herman BALTHAZAR│Brabantse Hollandse patriotten: Revolutietijd eender HELDRING│Pacificatie Europa? Eric SUY│Prolegomena volken Derk-Jan EPPINK│Over Moerdijk: Cultuurkloven Gerard MORTIER│Europa: gevaar verstomming 2002 Paul BEUGELS│Bondgenoten Cultuur 2003 Jozef DELEU│De ‘in vaart volken’ Michaël ZEEMAN│Nederlands Geestesmerk? zelfbewustzijn posthistorisch heden 2005 Rik TORFS│Religie vrede onvrede SCHNABEL│In 2007 Mia DOORNAERT│Europa duistere spiegel 2008 PLEIJ│Hoe Belgisch Hollands mentale boedelscheiding noord zuid Johan DECAVELE│De her(be)dacht 2010 Marita MATHIJSEN│Relatiebemiddelaars scheiding tafel bed 1830 literatuur 2011 Ludo ABICHT│Universalisme Verscheidenheid Vermenging: Bermudadriehoek? samenleven tijden crisis SCHEFFER│De grenzen Luc DEVOLDERE│Verdwaald talen Babel Frits OOSTROM│Ridderkrijg Burgervrede syndromen Middeleeuwen driehoek taal Peter VANDERMEERSCH│Geen Nederlander wakker Vlaming ervan slapen onzichtbare DE DONK│Patronen Aanmoedigende aantekeningen aarzelend VANDENBROUCKE│België Terneuzen Leiden Dordrecht 36